بررسی انتقادی ـ شناختی استعاری‌سازی «دیگری» در سفرنامه‌های مسیر طالبی و حیرت‌نامه

سفرنامه‌های فارسی دورة قاجار جزء نخستین تلاش‌های ایرانیان برای رویارویی با غرب در جایگاه «دیگری» هستند و به همین سبب در آنها اشکال مختلفی از دیگری‌سازی اروپا مشاهده می‌شود. از آن جایی که استعاره یکی از ابزارهای اصلی در فرایند دیگری‌سازی است هدف اصلی این پژوهش بررسی انتقادی ـ شناختی چگونگی استعاری‌سازی «غرب به عنوان دیگری» در دو نمونه از نخستین سفرنامه‌های فارسی این دوره است. دو سفرنامة مسیر طالبی و حیرت‌نامه در این پژوهش بررسی می‌شود و الگوی تحلیل انتقادی استعاره چارچوب نظری اصلی در این پژوهش است. در این الگو امکان ارائة تحلیل انتقادی ـ شناختی از نقش استعاره در متون و گفتمان‌های مختلف فراهم می‌شود. در بررسی این دو سفرنامه می‌توان دریافت که مجموعه‌ای از استعاره‌های مفهومی برای بازنمایی غرب استفاده شده است. این استعاره‌ها تصویری اغراق‌آمیز، آرمانی و بهشت‌گونه از اروپا به خوانندگان ارائه می‌دهد. ترکیب این استعاره‌های مفهومی سرانجام به شکل‌گیری یک قالب ارجاع تصویری یا استعارة کلان می‌انجامد. این استعاره‌ها ضمن ارائة تصویری منسجم از اروپا، آن را در مقام بهشت یا سرزمینی آرمانی استعاری‌سازی می‌کند که برای جامعة ایران در آن دوره نقش یک الگو را ایفا کرده است.